تأثیر بسته بندی هوشمند در گیاهان دارویی

چکیده

سالیانه شمار بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله گیاهان دارویی پیش از آنکه در دسترس مصرف کننده قرار گیرند بر اثر تغییرات طعمی، فساد شیمیایی، رشد میکروبی از چرخه انتقال و فروش خارج میشوند. گیاهان دارویی به عنوان گیاهان مورد استفاده در صنعت داروسازی و پزشکی از اهمیت بالایی برخورداراند. با افزایش استفاده از داروهای گیاهی، بازاریابی و ایمنی آن یک نگرانی عمده برای مقامات بهداشتی تبدیل شده است. موضوع رساندن گیاهان دارویی به مراکز فرآوری و در وسعت بزرگتر، رساندن مستقیم این گیاهان به دست مشتری در قالب بسته بندی سالم مورد توجه می باشد. بستهبندی مناسب گیاهان دارویی سبب افزایش کیفیت و ماندگاری این محصولات می شود و کارایی آنها برای استفاده های بعدی تا زمان طولانی تری حفظ می گردد. پیشرویی به سمت استاندارسازی بسته بندی ها و هوشمند نمودن آنها سهم به سزایی ایفا خواهد کرد.

استفاده از بسته بندهای فعال و هوشمند در میان محققین در حال گسترش روزافزون است و به طور مداوم به دنبال افزایش کیفیت و ماندگاری محصولات مختلف می باشند.

مقدمه

استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری ها از قدیمیترین نوع خدمات بهداشتی شناخته شده در جهان محسوب می گردد و محدود به منطقه ی خاصی نمی شود. طبق اطلاعات سازمان جهانی بهداشت بیش از 70 درصد از گیاهان دارویی شناخته شده در طب سنتی همچنان در پزشکی مدرن مورد استفاده قرار می گیرند؛ و در حال حاضر 90 درصد از کل جمعیت جهان هنوز هم بر کاربرد گیاهان خام و عصاره های فرآوری شده از آنها اعتماد دارند.

کیفیت گیاهان دارویی بستگی به منطقه جغرافیایی، رقم، زمان جمعآوری و پس از برداشت محصول دارد. به سختی به مرحله بلوغ، پردازش و ذخیرهسازی توجه می شود.

از اینرو حفظ کیفیت گیاهان دارویی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا ترکیبات مؤثره موجود در این گیاهان شدیداً نیاز به ماندگاری در شرایط مناسب هستند. مراحل بسته بندی گیاهان دارویی به این شیوه است که ابتدا پس از حذف بخشه ای آسیب دیده و مواد خارجی، محصول کاملاً خشک شده باید در کیسه های تمیز، خشک و تازه منتقل شود. سپس مواد بسته بندی در یک مکان خشک و تمیز و به دور از آفت انبار شود . در نهایت مواد گیاهی خام آماده بسته بندی در بسته های تعیین شده می شوند. آلودگی ها، تغییر طعم، رنگ، بو و ساختار فیزیکی، رطوبت و دما، نور آفتاب، اکسیژن و خشک کردن از عوامل قابل توجه قبل از بسته بندی گیاهان دارویی خام هستند. کیفیت، سالم ماندن و حفظ کارایی گیاهان دارویی بستگی به نوع انبارمانی، مدیریت آنها دارد که در نهایت در بستهبندی مناسب برای تولید انواع ترکیبات مختلف دارویی مورد استفاده قرار می گیرند.

طبق مطالعات انجام گرفته، روش های بسته بندی تحت تأثیر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی گیاهان دارویی قرار گرفته در شرایط نگهداری در انبار است. محققین برای بسته بندی گیاهان دارویی از نوع برگی، استفاده از کیسه های کاغذی،

کیسه های پلی اتیلن، جعبه های مقوایی و یا کیسه های کاغذی دارای دو لایه کرافت با لایه ی داخلی از پلی اتیلن غیر سمی را توصیه می کنند. چنانچه از کیسه های پلی اتیلن در بسته بندی گیاه ریحان و بررسی عملکرد و ترکیبات شیمیایی حاصل از اسانس گرفته شده از آن صورت گرفت.

در گزارشی که بین بسته بندی های سنتی و بسته بندی دارای چند لایه محافظتی بر روی دو نوع گیاه مورد و فلفل کوهی انجام گرفت؛ کاهش میزان ترکیبات فرّار در بسته بندی های سنتی مانند پلی اتیلن با چگالی کم مقدار 70 درصد، در بسته بندی های پلی وینیل کلراید پوشش دار مقدار 58 درصد و در بسته بندی های دارای چند لایه محافظتی مقدار 23 درصد بود.

بسته بندی های سنتی تا حد زیادی به توزیع مواد غذایی کمک شایانی کرده است اما به دلیل تقاضای روزافزون این نوع بسته بندی ها جوابگو نمی باشد. از طرفی دیگر، تغییر قوانین سازمان بهداشت، جهانی شدن بازار توزیع مواد خوراکی و درمانی و حفظ کیفیت، نیاز به بسته بندی های نوین در صدر توجه قرار می گیرد.

از بسته بندی های نوینی که امروزه در حال گسترش در اقصی نقاط جهان است، می توان به بسته بندی هوشمند اشاره کرد. هدف از بسته بندی های هوشمند آگاهی یافتن از کیفیت، تازگی و نظارت بر مواد غذایی بدون باز کردن بسته هاست.

بسته بندی هوشمند شامل یک سیستم منسجم است که شامل:

سنسورهای شناسایی، سنجش، ضبط، ردیابی و ارتباطی میباشد که سبب افزایش عمر مفید، ایمنی، بهبود کیفیت، ارائه اطلاعات و بیان مشکلات احتمالی در محصولات می شود. سیستم بسته بندی های هوشمند در قالب برچسب های چاپ شده بر روی بسته می باشد و به منظور افزایش بهره وری در ارتباط و نظارت طراحی گردیده اند.

بسته بندی های هوشمند شامل دو نوع متمایز هستند:

یکی برای ارزیابی داخلی و بررسی کیفیت مواد داخل بسته بندی و دیگری برای نظارت بر شرایط بیرونی بسته بندی.

از شاخص های که توسط بسته بندی هوشمند ارزیابی می شود می توان به شاخص اندازه گیری زمان-دما، شاخص سنجش گازها، شناسایی عوامل بیماریزا، شاخص نشاندهنده نقص در ساختار بسته بندی، ابزار ردیابی و سرقت در قالب نشانگرهای رادیوفرکانس به صورت تراشه یا برچسب و انواع شاخص های ارزیابی ظاهری و ... اشاره نمود.

از فواید بسته بندی های هوشمند می توان به افزایش زمان نگهداری، کند شدن سرعت کاهش کیفیت مواد مؤثره در بسته بندی هوشمند بسیار ، گیاهان دارویی، کاهش جذب رطوبت و همچنین جذب مشتری در بازار اشاره کرد. بسته بندی هوشمند هزینه بر می باشد و در محصولات دارای حساسیت بالا از جمله محصولات دارویی و پزشکی، دستگاه های الکترونیکی و مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه کاربرد فناوری نانو در تمامی عرصه ها انکارناپذیر است و صنعت بسته بندی مواد خوراکی و دارویی از این قضیه مستثنی نمی باشد. استفاده از پراکنش نانورس در ماتریکس نانوکامپوزیت های پلی لاکتیک اسید در بسته بندی، فرآیند تخریب پذیری پلیمرهای سنتزی را کاهش می دهد که مشکل اساسی پلیمرهای سنتزی در مبحث بسته بندی محصولات است.

انتظار می رود که فناوری نانو تأثیر مهمی در بسته بندی هوشمند داشته باشد . کاربرد فناوری نانو برای بهبود پلیمرهای مورد استفاده در بسته بندی، بهبود خصوصیات موانع پوشش دهی )به عنوان مثال نانوذرات خاک رس در پوشش پلاستیک که مسدود کننده ی اکسیژن، دی اکسیدکربن و رطوبت(؛ برای ایجاد پوشش های عملکردی (به عنوان مثال ضد میکروبی(، سنسورها )به عنوان مثال پاتوژن ها(  و جوهرهای هوشمند؛ و برای تولید دستگاه ها و سیستم های چاپی در برچسب های بسته بندی هوشمند کاربرد دارد. از کاربرد دیگر فناوری نانو تنظیم خودکار تاریخ بسته بندی است آنچه که در گیاهان دارویی بسیار مؤثر است، به این صورت که تاریخ به طور خودکار با توجه به زمان و تاریخچه دمای محصول تنظیم می شود.

نتیجه گیری

بدیهی است صنعت گیاهان دارویی اهمیت بسیاری در اقتصاد هر منطقه دارد.  اهمیت گیاهان دارویی در تمامی مراحل از برداشت تا بازار انکارناپذیر می باشد .  انبارمانی و حفظ کیفیت این محصولات در گرو بسته بندی مناسب آنهاست. انتقال سالم گیاهان دارویی به دلیل خواص درمانی آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه بسته بندی هوشمند یکی از راهکارهای مؤثر برای نظارت و ارزیابی کیفیت گیاهان دارویی و مدیریت حفظ این محصولات از عوامل بیماریزا و آفت ها می باشد. اگرچه به نظر می رسد که به دلیل نوآوری جدید این بسته بندی ها، پرهزینه بودن و عدم پذیرش تعدادی از خریداران، چالش بزرگی روبروی صنعت بسته بندی قرار دارد اما با توجه به فواید فراوان و اطمینان خاطر از حفظ کیفیت محصولات در این بسته بندی ها، امید    می رود که در آینده ای نزدیک شاهد استفاده از این نوع بسته بندی های هوشمند در بازار جهانی باشیم.